Kur’an’ın Önerisi İstişare mi?
- 23 Mart 2025, 05:40
Kur’an’ın Önerisi İstişare mi?
Beyinde 100 milyar kadar sinir hücresi, 10 katı kadar da bunların sağlıklı çalışmalarında görevli olan destek hücreleri bulunmaktadır.
Gerek sinir hücreleri ve gerekse destek hücreleri, gruplar halinde ve ahenkli bir ortaklık düzeninde olan bir çalışma prensibi ile çalışırlar.
Diğer bir ifade ile her grup kendi içinde karşılıklı danışma, tartışma ve görüş alışverişi ile sağlıklı birlikteliklerini sürdürür.
Bu arada, her bir işlem için, grubun ortak çalışmasının organizasyonu için bir sinir hücresi, geçici olmak üzere orkestra şefliği gibi düzeni sağlama görevini yüklenir ve bu işin bitişi ile de şeflik görevi biter.
Bunun herhangi bir baskı uygulaması, istediği gibi diğer sinir hücrelerini yönlendirme yetkisi yoktur.
Çünkü grup içindeki bütün sinir hücreleri aynı konumdadır, aynı ortak görevlere sahiptirler ve aynı değerdedirler.
Beyindeki bu çalışma prensibi, Kur’an’da Şura-38’inci ayet ile önerilen prensiptir.
Şura-38. Ayrıca onlar Rablerinin bildirdiği muhkem/değişmez ana kurallara uymak üzere gayret ederler, salâtı/sosyal yardımlaşma ve dayanışma toplantılarını (bazen Kur’an çalışmalı ve/veya Namazlı) yerine getirirler, işlerini şura prensibi gereği aralarında danışarak/tartışarak çözerler ve kendilerine verdiğimiz imkânlardan muhtaçlara pay ayırırlar/infak ederler.
Görüldüğü gibi, Kur’an’da her bir toplumun ortak görüşte birleşme gayreti yanında, her konuyu da mutlaka aralarında danışarak, tartışarak/İSTİŞARE EDEREK birlikte çözmeye çalışmaları, en doğru yol olarak tavsiye edilmektedir.
Ezelî, ebedî ve her biri birer ibad etme/kulluğu ifade etme de olan Kur’an’daki muhkem/değişmez ana kuralların canlı uygulayıcısı olan Hz. Muhammed, savaş ortamında bile bu prensibi uygulamıştır.
Örneğin Uhud savaşında peygamberliğini öne sürüp görüşlerini sahabelere dayatmamış, onlara danışmış, dinlemiş ve çoğunluğun görüşüne dayanarak hareket etmiştir.
Çünkü Şura-38 gibi, Al-i İmran-159’uncu ayet ile de, Peygamberin şura prensibini kullanması istenmiş ve böylece bu kuralın canlı uygulayıcısı da olmuştur.
Al-i İmran-159. Ey Peygamber! Savaşın (Uhud’un) o sıkıntılı anlarında, Allah’ın Sana verdiği rahmet sonucu, emrin dışında yerlerini terk edenlere ve sıkışınca kaçmaya çalışanlara yumuşak davrandın. Eğer onlara kalp kırıcı ve otoriter davransaydın, yanında kimse kalmaz ve ayrılırlardı. Onların davranışlarını hoş gör, Allah’tan bağışlanmaları için dua et ve yapılacak toplumsal işler hakkında onlarında görüşlerini de al. Ortak kararınızı belirleyince de Allah’a tevekkül edip/O’na güvenip uygulamaya geç. Çünkü Allah, O’na güvenip/tevekkül edip işe koyulanları ve gerekli çabayı da gösterenleri sever.
Kur’an’da belirtilmiş olan istişare temelli şura prensibinin nasıl uygulanmasına yönelik açıklamalar Feth-10 ve Mümtehine-12’nci ayetlerde verilmiştir.
Buna göre, müminlerin sayısının az olduğu dönemde, Hz. Muhammed, kadınlar dahil her mümin ile el sıkışarak liderlik görevi olurunu almıştır.
Ki buna halkın biat etmesi, diğer bir ifade ile oy vererek idarecisini ve/veya idarecilerini bizzat seçmesi denilmektedir.
Feth-10. Ya Muhammed! Seninle el tutuşup bağlılık sözü verenler/biat edenler, aslında Allah’a da bağlılık sözü vermiş olmaktadırlar. Dolayısıyla da Allah’ın eli, onların eli ile tutuşmuş ve bağlılık sözlerini almıştır. O bakımdan kim Allah adına verdiği sözden cayarsa, kendi aleyhine caymış olur. Her kim de Allah adına verdiği sözü yerine getirirse, mutlaka Allah ona büyük bir ödül verecektir.
Mümtehine-12. Ey Peygamber! İnandım deyip iltica eden kadınlar sığındıklarında, Allah’a hiçbir şeyi şirk koşmamak, aşırı hırslanıp hırsızlık yapmamak, zina etmemek, ayaklarına bağ olacaklar diye çocuklarını öldürmemek/sosyo-ekonomik haklarından mahrum etmemek, geçmiş ve gelecekle ilgili bir iftira uydurup getirmemek ve doğru işlerde Sana karşı gelmemek üzere el sıkışıp biat ederler ve yemin edip söz verirlerse, onların sözünü kabul et ve onlar için Allah’tan bağışlanma dile. Çünkü Allah bağışlayandır/Gafur ve sevgisi ile merhameti oldukça bol olandır /Rahim’dir.
Hz. Muhammed’e atfedilen şu söz, biat olarak el sıkışmanın kadınlarla da yapıldığını göstermektedir: Hint Bintu Utbe, Hz. Peygamber`e:
“Ey Allah`ın Resulü, bana biat ver!” diye talepte bulunmuştu. Kendisine: “Hayır, şu ellerini değiştirmedikçe/temizlemedikçe senden biat almayacağım. Ellerin tıpkı vahşi hayvanların ayağı gibi kirli!” cevabını verdi. Aişe-Kütubu Sitte-2115.
Feth-10, Mümtehine-12 ve Hz. Muhammed’in açıklaması açık ve anlaşılır olduğu halde, asırlardır bazı kadınların tokalaşmama ön yargısı sonucu şartlanmış olmaları, maalesef toplumda hoş olmayan ve zaman zaman insanı sanki potansiyel suçluymuş gibi durumlara sokmakta olan oldukça üzücü bir konudur.
Peygamber, özel beyin hafızalısı ve farklı yeteneklerde yaratılmış ve yerine göre ilâhî destekler de gördüğü halde, yine de idareciliği için kadın ve erkeklerle el sıkışarak biat alma, yani oy isteme ve oy ile seçilme yöntemini kullanmıştır.
Bakara-104. ayette de bu konuda bütün iman edenlere olduğu gibi bütün insanlara uyarıda bulunulmakta ve Peygamber de olsa idarecilerin keyfi uygulamalarına göz yumulmaması ve halk olarak toplumun görüşlerinin mutlaka alınması, diğer bir ifade ile istişare edilmesi istenmektedir.
Bakara-104. Ey iman edenler! Peygamber de dahil, idarecilerinize “raina /bizi koyun/davar gibi güt /bizi dinleme ve görüşümüze başvurmadan istediğin gibi idare et” demeyin, “unzurna /bizim görüşümüze başvur/bizi dinle, danış ve ondan sonra karar ver” deyin. Şunu da bilin ki, bu emrimizi benimsemeyip inkâr edenlere elem verici bir azap söz konusudur.
Dikkat edilirse ayette, bir idarecinin halkın görüşünü almadan, geniş bir istişare yöntemini kullanmadan keyfi ve baskıcı bir idareye yönelmeyi tercih etmesinin azap ile cezalandırılacağına vurgu yapılmaktadır.
Yine seçilen idarecinin, danışmaksızın halkı idareye kalkışması, halkı güdülecek davar olarak görmesi ile eş tutulmuştur.
Bakara-104. ayettekine benzer vurgu, Nisa-46’da da yapılmaktadır.
Nisa-46. Bunlardan özellikle kitaplardaki gerçekleri değiştiren veya gizleyenler, Seninle karşılaştıklarında “Senin söylediklerini duyduk, fakat önemsemiyor ve duymamış gibi yapıyoruz” deyip dinle ilgili bildirdiklerinle alay ettikleri gibi, “oldu olacak gel de bizi sürü gibi güt/raina” diyerek Seninle alay da ediyorlar. Halbuki onlar saygılı bir dille Sana “Senin bildirdiklerini duyduk ve kabul ediyoruz” ve “unzurna” “İdarecimiz olarak bizi dinleyip görüşlerimizi de alarak ve bize danışarak bizi yönet” deselerdi, kendileri için daha hayırlı olurdu.
Şura prensibi dediğimiz, yetkin ve halk tarafından seçilmişlerin hem halkın da seçmiş olduğu danışma /istişare meclisine, hem de halka danışmaları/istişare etmeleri prensibi, sadece siyasi oylamalarda değil, hemen hemen, birden çok kişinin bir konuda görüş belirttiği her konuda uygulanması gerekli olan temel bir prensip olmalıdır.
Örneğin aile içi dayanışma ve her konuda karşılıklı görüş alışverişinde bulunma, bunun en ufak çekirdek grubunu oluşturur.
Bakara-104. ayette halkın, seçtikleri idarecilerin mutlaka kendilerine danışmalarını ve davarları güder gibi onlara danışılmaksızın keyfi bir idarecilik yapmamalarını istemeleri gibi, Mümtehine-12. ayette de yanlış yaptıklarında idarecilere itiraz etmeleri ve karşı çıkmaları da önerilmektedir (Bk. Mümtehine-12)
Yine kim olursa olsun, yeterli bir denetleme ve danışma/istişare etme olmadığı takdirde, bir idarecinin bir süre sonra diktatörce davranışlar olan baskı, sindirme yoluna sapacağına Zuhruf-54. ayette dikkat çekilmiştir.
Zuhruf-54. Böylece Firavun bu sözleri ile, halkını yanıltmış ve sindirmiş, halkı da ona uymuştu. Gerçekte onlar doğru yoldan sapmış bir topluluktu ki ona uydular.
Görüldüğü gibi, ayette yanlış yola sapmış idarecilerin diktatörlüğe yöneleceği, çünkü özellikle toplum ileri gelenlerinin, idarecilerin yanlışlarında akıllarını ve eleştirel yaklaşımlarını kullanmayıp, ona karşı çıkmayıp itirazsız uydukları üzerinde durulmakta ve bu davranışın da idareciyi diktatörlüğe yönelteceği vurgulanmaktadır.
Yukarıda değindiğim Bakara-104. ayete göre Allah, halkın seçtiği yöneticinin halkın görüşü ve sesine önem vermemeye başlamasını ve keyfi kararlar almasını, elem verici bir azap ile cezalandıracağını belirtmektedir.
Ki bu ilâhî uyarının her ülkenin idarecileri tarafından önemsenmesi gerekmektedir.
Bu duruma göre de Kur’an, açıkça halkın kendisini idare edecekleri seçmesi demek olan Cumhuriyet idaresini vurgulamaktadır.